Shimano blaast honderd kaarsjes uit!

Door Jurgen Groenwals -

  • Techniek

Shimano blaast honderd kaarsjes uit!

Shifters, een vrijwiel, soepel en snel schakelen, SPD-schoenen en -pedalen … allemaal hebben we dat te danken aan de ondernemingszin van een jonge Japanner die honderd jaar geleden met een geleende draaibank de fundamenten van een multinational legde.

Februari 1921, de toen zesentwintigjarige Shozaburo Shimano opent in het Japanse Osaka een klein metaalverwerkend bedrijf. Op de terreinen van een oude fabriek huurt hij voor amper vijf yen per maand (het is moeilijk te achterhalen hoeveel 5 yen de dag van vandaag exact waard is, maar een berekening komt uit op 24 euro. Andere info op internet houdt het in 1921 op 5 kilogram rijst, 6 bezoekjes aan de cinema, een abonnement van tweeënhalve maand op een krant of 1 alarmklok in ruil voor 5 yen) veertig vierkante meter oppervlakte met daarin een draaibank, geleend van een vriend, de eigenaar van Sano Iron Works.

Vanaf het moment dat Shozaburo Shimano zijn eerste stappen in de bedrijfswereld zet, weet hij reeds wat hij zal doen: een achtertandwiel met vrijloop voor de fiets produceren. In de jaren twintig van de vorige eeuw is de ontwikkeling van een vrijwiel technologisch bijzonder ingewikkeld, een uitdaging die Shozaburo Shimano graag op zich neemt.

Dat legt hem geen windeieren en amper twintig jaar later werken er meer dan driehonderd mensen voor Shimano Iron Works Co, Ltd en wordt Shozaburo de eerste president van het bedrijf. Honderd jaar later is het voorzichtig gestart bedrijfje van Shozaburo met meer dan dertienduizend werknemers de wereldwijde koploper op vlak van fietsonderdelen- en accessoires en een belangrijke speler in de hengelindustrie.

Achter de schermen wordt op dat moment reeds volop gewerkt aan een derailleur en een interne versnellingsnaaf met drie versnellingen. In 1956 komt dan ook die eerste derailleur van Shimano op de markt. Amper een jaar later, in 1957, verschijnt de versnellingsnaaf. De ‘three speed hub’ is een heuse gamechanger voor zowel Shimano als de hele fietsindustrie. De naam en faam van Shimano zijn nu helemaal gelanceerd en Shimano groeit uit tot een globale wereldspeler. Het brengt de hele productie en ontwikkeling van Shimano-producten in een stroomversnelling. 

In 1960 start Shimano met de techniek van koudsmeden, een productiemethode die zeer belangrijk zal worden voor het bedrijf omdat de kwaliteit van de Shimano-onderdelen onder andere uit dit proces voortkomt. Bij koudsmeden heb je geen nood aan dure verwarmingsapparatuur wat het proces goedkoper maakt. Anderzijds kan je bij koudsmeden een hoogwaardige afwerking nastreven en vereisen de afgewerkte producten weinig nabewerking. De export van Shimano-producten neemt explosief toe, de eerste fabrieken buiten Japan worden opgericht. 

Dura-Ace

Met het oog op Europa, waar in de jaren zestig en zeventig professionele wielerwedstrijden enorm succesvol zijn, begeeft Shimano zich in deze erg competitieve markt met een hoogkwalitatieve componentengroep, Dura-Ace, een naam die tot vandaag klinkt als een klok en synoniem staat voor het neusje van de zalm op vlak van het professionele wielrennen. Dura-Ace is overigens een afgeleide van ‘duralumin’, een samentrekking van aluminium, het materiaal van de eerste groep en ‘durability’, duurzaamheid. Plak daar nog ‘ace’ als ambitie om nummer één te zijn aan vast en je weet waar Dura-Ace voor staat. De Dura-Ace groepen worden naar professionele teams gestuurd om te testen. Het enthousiasme is groot en leidt meteen tot een uitstekende technologische vooruitgang.

De eerste Dura-Ace groep betekent ook het eerste koudgesmeed aluminium crankstel.

In 1974 verschijnt het Positron-systeem, een achterderailleur met een soort van positionering waarbij schakelen makkelijker wordt gemaakt (foto rechts). Eind jaren zeventig tovert Shimano een free hub uit haar blauwe mouw (foto links). In die free hub zit de mechaniek voor het vrijwiel wat het hele systeem compact en licht maakt. Een cassette vervangen wordt plots een stuk eenvoudiger en de assen kunnen veel stijver uitgevoerd worden.

Het Positron-systeem wordt in 1984 vervangen door het Shimano Index System. In plaats van het schakelsysteem in de achterderailleur te verwerken, verhuist het schakelen naar hendels waarmee je versnellingen kan gaan verleggen. Aanvankelijk is dit systeem enkel voorbehouden voor de professionele racers. Zij staan eerst behoorlijk sceptisch tegenover het hele idee, maar zodra ze de snelheid van schakelen ondervinden, gaan ze meteen overstag.

Ook op de mountainbike

We steken even de Stille Oceaan over, richting Californië. In Marin County, het noorden van Californië, is er een groep fietsers – met onder meer Gary Fisher, Charlie Kelly, Joe Breeze en Tom Ritchey – die graag de bergen intrekt met hun fietsen om daar over onverharde paden rond te crossen. Echte mountainbikes bestaan nog niet, de fietsen worden door de fietsers zelf in elkaar geknutseld, vaak slechts met stevige, oude fietsen en bredere banden. In de late jaren zeventig is het Gary Fisher die versnellingen en remmen voor motoren gebruikt om op de fietsen te monteren. Joe Breeze ontwikkelt en commercialiseert de eerste tien mountainbikeframes. Hij wint er meteen een mountainbikewedstrijd mee. Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig ontwikkelen Charlie Kelly, Gary Fischer en Tom Ritchey hun eigen fietsen tot in 1981 Mike Sinyard met de Specialized Stumpjumper op grote schaal de eerste mountainbikes – met achttien versnellingen – laat produceren. 

Shimano XT

Uiteraard is ook Shimano op de hoogte van de razendsnelle ontwikkeling van de mountainbike. Shimano stuurt een aantal leden van de Japanse fabriek overzees om het mountainbiken zelf te kunnen ervaren. Zij zijn meteen enthousiast en zien het enorme potentieel van de mountainbike in.

Shimano begint met de ontwikkeling van specifieke producten voor de mountainbike. Het meest uitdagende aspect is het voldoen aan de vereiste stevigheid. Het feit dat deze componenten worden gebruikt in onvoorziene zware omgevingen, in combinatie met de blootstelling aan regenwater en modder, maakt een degelijke bescherming noodzakelijk. Het zal uiteindelijk in 1982 tot de introductie van de Deore XT-groep leiden.

In 1986 krijgt de XT-groep een eerste echte make-over wanneer het Shimano Index System ook voor de mountainbike – met hendels op het stuur – beschikbaar wordt. 

Aanvankelijk ontwikkeld voor de racefiets komen er ook Dual Control Levers voor de mountainbike-groepen. Het idee is behoorlijk eenvoudig: met een hendel kan je zowel remmen als schakelen. De Dual Control heeft lovers en haters binnen het mountainbikemilieu. Maar echt helemaal aanslaan doet het principe eigenlijk nooit, terwijl het op wegfietsen en gravelbikes gemeengoed is geworden. 

Ondertussen is de Shimano XT-groep uitgebreid met crankstel, pedalen, naven, wielen en remmen en staat XT synoniem voor betaalbare en betrouwbare kwaliteit. Onze laatste test van de XT-groep dateert van vorig jaar en vind je hier terug: www.vojomag.nl/duurtest-drie-seizoenen-met-de-shimano-xt-12-speed.

Van Uniglide naar Hyperglide

Misschien een minder wereldschokkende ontwikkeling maar wel een die het schakelgevoel grondig heeft veranderd. Sinds de jaren zeventig zorgde het Uniglide-systeem van Shimano voor het schakelen. Uniglide concentreerde zich voornamelijk op de vorm van de tandjes op crankstel en cassette. In 1989 wordt daartoe een verbeterd systeem – Hyperglide – ontwikkeld.

Hierbij komt de aandacht op de interactie tussen tandwielen en ketting te liggen. Dat maakt dat elke tand op het tandwiel uniek ontworpen is om de ketting nauwkeurig vast te nemen en zo schokken tot een minimum te beperken. Daarbovenop wordt de ketting zo aangepast om duurzamer en soepeler te lopen. Het is dankzij Hyperglide dat het soepel en snel schakelen zoals je het nu kent, mogelijk wordt. Sinds 2018 zitten we aan een Hyperglide+ waarbij schakelen nu ongekend soepel verloopt.

Shimano Pedaling Dynamics

Vorig jaar stond er reeds een taart met dertig kaarsjes te blinken bij Shimano. Het Shimano Pedaling Dynamics-concept betekent in 1990 een heuse revolutie binnen de fietssport. SPD wordt gelanceerd onder de slogan ‘Bike it or hike it’ wat toen sloeg op het feit dat je met relatief comfortabele schoenen zowel moest kunnen fietsen als sporadisch je bike voortduwen. Het M737-pedaal en de bijhorende M100-fietsschoen betekenen in 1990 een heuse revolutie binnen de fietssport. Het systeem is even ingenieus als eenvoudig: op een uitsparing in je schoenzool wordt een fietsplaatje gemonteerd dat vastklikt in je pedaal. Het idee is dat je met klikpedalen – waarin je voet dus vastzit – niet enkel al duwend kracht kan zetten, maar ook al trekkend aan je pedaal. Om je knieën niet voortdurend te belasten, zitten je voeten niet muurvast, maar is er voldoende draaiing rond de verticale as mogelijk. Shimano laat toe dat andere schoenfabrikanten gebruikmaken van hun techniek en SPD wordt op korte tijd een wereldwijd succesnummer, de standaard voor fietspedalen. In die dertig jaar is er uiteraard veel veranderd aan de SPD-pedalen: ze werden lichter en duurzamer, het in- en uitklikken gaat veel makkelijker en het gamma werd enorm uitgebreid. Een constante bleef echter: de verbinding tussen schoen en pedaal, het schoenplaatje.

Shimano XTR 

Eind jaren tachtig, begin jaren negentig kenmerken de opkomst van almaar meer professionele mountainbikeraces. De tijd dat een mountainbike er enkel en alleen voor het plezier was, verdwijnt stelselmatig met de komst van meer professioneel georganiseerde mountainbiketeams. Ook hierop speelt Shimano snel en handig in door de ontwikkeling van een onderdelengroep die niet enkel duurzaam, betrouwbaar en bestand is tegen de ruige omstandigheden in een race, maar ook licht van gewicht. Shimano ontwikkelt een volledig nieuwe groep, specifiek op gebruik in races gericht.

De Shimano XTR is geboren. Deze borduurt verder op het concept van Shimano Total Integration (STI) waarbij alle afzonderlijke onderdelen als een totaalpakket van systeemintegratie beter samenwerken en zo tot betere prestaties komen.

De XTR-groep zal doorheen de jaren steeds de onderdelengroep zijn waar Shimano haar meest innovatieve technologieën in verwerkt. Deze technologieën sijpelen vervolgens langzaam door naar de meer betaalbare groepen, maar doordat deze door professionele mountainbike-raceteams wereldwijd aan de zwaarste beproevingen worden onderworpen staat de XTR-groep garant voor innovatieve kwaliteit, voor racen op het hoogste niveau.

In 2018 stelt Shimano een grondige update van haar paradepaardje voor (XTR-M9100) waarbij de rijder de keuze krijgt uit twee groepen: eentje voor de competitieve crosscountryrenner die kiest voor lichtgewicht en een enkel crankstel en een andere groep die zich eerder tot de endurorijder richt met dubbel crankstel en een setje stevigere remmen. Anno 2021 is de XTR-groep er nu natuurlijk ook in een 12-speed versie met cassettes in 10-45 en 10-51.

Net als de XT is ook deze XTR ondertussen uitgegroeid tot een complete groep met crankstel, wielen, naven, remmen, pedalen … waarbij een laag gewicht gecombineerd wordt met topprestaties. 

Uiteraard blijft Shimano mee evolueren. Elektronisch schakelen is niet langer onbestaand, de twaalf speed groepen doen hun intrede (alhoewel Shimano maar moeizaam afstand neemt van de voorderailleur), met Saint en Zee komen er groepen specifiek voor downhill en enduro op de markt en met de GRX springt Shimano meteen succesvol mee op de nietsontziend denderende graveltrein.

Hollowtech

Een laag gewicht is essentieel voor fietsonderdelen, iets wat Shimano steeds heeft nagestreefd. Dit doet het echter zonder compromissen te moeten sluiten op vlak van stijfheid. Met die twee factoren in het achterhoofd worden holle crankarmen ontwikkeld, eerst voor de XTR M950-series in 1995. De Hollowtech wordt verder omarmd en evolueert in 2002 naar een Hollowtech II, waarmee zowel het gewicht als de stijfheid nog verder verbetert. Door het bottom bracket rechtstreeks aan de rechter crankarm vast te maken, ontstaat een integrale structuur die minder weegt en de trapefficiëntie verbetert.

Di2

In 2001 ziet de Digital Integrated Intelligence, kortweg Di2, het levenslicht. Het betekent de introductie van electronica voor schakelgroepen. De eerste groepen waarop de Di2 wordt toegepast, is de Dura-Ace groep voor de wegwielrenners. Het zal nog tot 2016 duren vooraleer deze elektronica ook op de mountainbike zijn opwachting maakt, uiteraard op de XTR-groep. Voor mountainbikegebruik wordt echter meteen nog een stap verder gegaan. In samenwerking met Fox wordt een iCTD-vork met een elektronisch blokkeersysteem ontwikkeld. Met een eenvoudige druk op de knop schakel je – je kan je schakelbewegingen gaan programmeren – en demper en vork worden mee elektronisch afgesteld en automatisch beheerd. Met de komst van de nieuwe XTR-groep in 2018 verdwijnt Di2 echter terug naar de achtergrond.

We hebben in het verleden in een uitgebreid dossier de nodige aandacht geschonken aan de Shimano XTR Di2, dat je hier terugvindt: deel 1deel 2deel 3.

Ice-technologie

Met brake fade, het fenomeen waarbij je minder remkracht krijgt wanneer je schijven te warm worden door wrijving tussen remschijf en remblokje, moet de Ice-technologie in 2010 komaf maken. De Ice-technologie werkt met koelvinnetjes en zorgt voor extra koeling van de remschijf waardoor niet enkel de remprestaties verbeteren maar ook minder geluid maken en de levensduur van de remblokjes verbeterd wordt.

Steps en EP8

De opkomst van e-bikes valt niet meer te stuiten. Om de concurrentie met Bosch, Fazua en andere motorfabrikanten aan te gaan, ontwikkelt Shimano in 2016 haar eigen elektrische motor, specifiek voor offroadgebruik, de Steps E8000. Vier jaar later krijgt deze E8000 een grondige update in de vorm van de EP8: meer koppel, minder gewicht, meer autonomie en een nog natuurlijkere werking en een heus succesnummer op de markt van e-mtb’s.

Honderd jaar jong

Nu honderd jaar later speelt Shimano nog steeds mee aan de wereldtop als leverancier van fietsonderdelen. Het gamma is – naast de bekende groepen – ondertussen zo goed als compleet met een hele lijn aan kledij, schoenen, brillen en andere accessoires en dat voor alle segmenten in de fietsindustrie. Het merk met de blauwe S blijft evolueren en stuwt de wielermarkt constant mee naar grotere hoogtes.

Shimano kijkt op een speciale webpagina terug op de voorbije honderd jaar. Daar kan je ook meedingen naar een limited exemplaar van het speciaal voor de gelegenheid uitgebrachte boek Shimano 100 Works: www.shimano.com/en/100th/

We trokken zelf ook al naar het land van de rijzende zon om er de thuishaven van Shimano te bezoeken: www.vojomag.nl/ontdekking-japan-het-universum-van-shimano.

Nog niet genoeg over Shimano, hier vind je al onze artikels: www.vojomag.nl/?s=shimano

Foto’s copyright Shimano

DoorJurgen Groenwals